İşletmelerde Usta Öğreticilik ve Önemi

Meslek, insanlara yararlı mal ya da hizmet üretmek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenmiş etkinlikler bütünüdür. Mesleki eğitim; toplumsal hayatın her alanında ihtiyaç duyulan mesleklerde kalifiye teknik elemanlar yetiştirilmesi için gerekli bilgi ve becerilerin verildiği eğitimdir. Mesleki eğitimin amacı, toplumun hedefleri ve iş çevrelerinin talepleri doğrultusunda bireylere belirli bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve uygulama yeterliliklerinin kazandırılmasıdır.(1) Geleceğimizin teminatı olan gençlerimizin ilgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirecek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlanmasında ve Ülkemizin kalkınmasında ve önemli unsur haline gelmesinde mesleki eğitimin önemi çok büyüktür. Mesleki ve teknik eğitim, ülkemizin sanayileşmesi ve gelişmiş ülkeler ile rekabet edebilmesi açısından son derece önemli olmakla birlikte, ülkemizde mesleki ve teknik eğitim beklenen ilgiyi görmemektedir. Gelişmiş ülkelerle rekabet edebilme açısından mesleki ve teknik eğitimin desteklenmesi ve gelişmiş ülkeler düzeyine çıkarılması gerekmektedir. Ülkemizde ortaöğretim düzeyinde mesleki eğitim arzu edildiği gibi yapılanamamış ve beklentileri karşılayamamıştır.(2) İşbaşında uygulamalı mesleki eğitim, sistemin en kritik sürecidir. İşletmede hızlı bir işyeri tanıtımı ve uyum eğitimi, belli aralıklarla farklı birimlerde çalışma imkânı, yetkili ehil meslek insanlarının öğrencilerin eğitimiyle yakından ilgilenmesi, atölye ve meslek dersi öğretmenlerinin etkili koordinatörlük yaparak staj süresinin hedeflerine uygun verimli geçirilmesi esastır. Kamu-özel ayırmaksızın işletmede beceri eğitim ve staj yapılan işyerlerinde öğrencilerin mesleki eğitiminden sorunlu kişi kanunen “Usta Öğretici” dir. İşletmelerde eğitime başlayan öğrenciler usta öğreticinin sorumluluğuna verilmelidir. İşbaşında yılboyu takip edilecek “Pratik Eğitim Programı” doğrultusunda belli bir planla işbaşında meslek öğrenilmesi okuldaki teorik eğitimden daha zordur. Bir yandan üretim devam ederken, iş ortamının gerekleri yerine getirilirken, her türlü risk altında öğrencinin mesleki eğitimi yanında insan sağlığı ve iş güvenliğinden sorumludur. Öğrencinin çalışmalarını staj defterine raporlaması, aylık devamının izlenmesi ve dönem sonlarında kayıtlı okuluna başarısının değerlendirilerek gönderilmesi gerekmektedir. Eğitim fakültesi mezunu ve öğretmenlik formasyonu olmayanların bu sorumluluğu alabilmesi için on gün süreli toplam kırk saatlik bir “Usta Öğreticilik ve İş Pedagojisi Kursu” nu tamamlayarak “Usta Öğretici Belgesi” almış olması gerekmektedir. Bu kurslar, Halk Eğitimi ve Mesleki Eğitim Merkezleri ile Mesleki ve Teknik Anadolu Liselerinde açılmaktadır. Ustalık veya işyeri açma belgesine sahip olanlar ile en az ön lisans seviyesinde mesleki eğitim almış olanlar, açılan iş pedagojisi kursuna katılabilirler. Kursu başarıyla tamamlayanlar belge verilir. Kısa süreli de olsa bu kurs sayesinde programda yer alan; Mesleki eğitim tanımı, kavramları, mevzuatı, ulusal ve mesleki standartlar/yeterlilikler, hayatboyu öğrenme, sözleşme, belgelendirme, meslek etiği, iş sağlığı ve güvenliği, iletişim, eğitim psikolojisi, mesleki öğretim yöntem ve teknikleri, öğretim programları uygulamaları, kalite ve verimlilik, ölçme ve değerlendirme yöntem ve teknikleri konularında eğitim verilir. Bir anlamda öğretmenlik becerilerinin basit ve özeti kabul edilebilecek bu kurs ile işine, çırağ ve yanına verilen stajyere eğitim açısından nasıl davranacağı öğretilmektedir. Öğrencilerin bulunduğu yaş, ergenlik dönemi, ruhsal ve psikolojik durumu hakkında bilgi sahibi olmayan onunla sağlıklı iletişim kurmakta zorlanabilir. Üretimdeki bir süreci, ürünü nasıl bir öğrenme birimine dönüştüreceğini, hangi öğrenme yöntem ve tekniğini kullanacağını, öğrenmenin gerçekleşme düzeyini nasıl ölçmesi gerekeceğini ve not ile nasıl değerlendireceğini bilmesi gerekmektedir. Öte yandan tüm usta öğreticilerin sorumluluklarındaki öğrencilere hak ettiği değerlendirmeyi eşitlik ve adalet ölçüsünde gerçekleştirmesi de önemlidir. Bu süreçte öğrencilere sert davranması halinde onların meslekten soğumalarına sebep olabilirler. Onlara karşı duygusal davranmayıp objektif sabırlı olmaya çalışmaları önemlidir. Meslek dışı gereksiz işleri yaptırmayıp onların da üniversiteye hazırlanıyorum gibi bahanelerle iş ortamına gelmeden veya gelerek test çözmelerine göz yummamalıdırlar. Firma sahibi işverenlerin çalışanlarından birkaçını bu kursa göndererek işletmeye çırak ve stajyer alınmasına imkân sağlaması gerekmektedir. Sektörü temsil eden firma sahiplerinin istihdam amaçlı nitelikli eleman ihtiyacını karşılayabilmeleri için mesleki eğitim görmek isteyenlere fırsat tanımalıdırlar. Bu ülkenin genç nüfusunun her bir ferdinin nitelikli birer meslek insanı olmalarına destek olmak bir vatandaşlık görevi kabul edilmelidir. Mesleki Eğitim Kanununa göre işverenlerin, meslek lisesi öğrencilerine işletmelerinde uygulamalı mesleki eğitimi yaptırmak stajyer kabul etmeyi ve usta öğretici istihdam etmeyi yasal bir zorunluluk olarak değil bu konunun “meslek lisesi memleket meselesi” olduğuna inanarak destek vermesi gerekir. Milli Eğitim Bakanlığınca (MEB), işletmelerde mesleki eğitim merkezlerinde kayıtlı daha fazla öğrencinin beceri eğitimi alabilmesine olanak sağlayan yeni düzenleme yapıldı. Buna göre, bir usta öğretici bulunan işletmelerde beceri eğitimi alabilen öğrenci sayısı 12’den 40’a yükseltildi. Bakanlık, geleneksel çıraklık, kalfalık ve ustalık eğitiminin verildiği mesleki eğitim merkezlerini güçlendirmek için adımlar atmaya devam ediyor. Daha önce mesleki eğitim merkezlerine devam eden öğrencilerin lise diploması alabilmeleri ile ilgili yapılan iyileştirme sonunda mesleki eğitim merkezlerine kayıt yaptıran öğrenci sayısı yüzde 62 arttı. Usta öğretici eğitimi ile ilgili olarak Pandemi döneminde ilk kez uzaktan eğitim imkânı sağlandı. (3) Yukarıda açıklanmaya çalışıldığı üzere usta öğreticiler, mesleki eğitimde işbaşında uygulamalı mesleki eğitimin etkili ve verimli yapılması için hayati öneme sahiptir. Meslek liseleri dışında meslek öğrenmek usta-çırak ilişkisi içinde yapıldığından bugün okulda mesleğin teorik ve teknolojik kısmını öğretmeninden öğrenme şansına da sahip olmaları daha nitelikli bir meslek insanı olmalarını sağlayacaktır. Nitelikli meslek insanlarının çoğalması çalışabilir nüfusun tamamının istihdama dahil olarak mal ve hizmet ürettiği bir ülkede de milli gelir artacak, vatandaşlar da refah içinde mutlu huzurlu yaşayabileceklerdir. (1) https://egitimheryerde.net/isletmelerde-beceri-egimi-ve-staj/ (2) Onuncu Kalkınma Planı, Mesleki Eğitimin Yeniden Yapılandırılması Çalışma Grubu Raporu, s.54, Ankara, 2014 (3) https://meslegimhayatim.meb.gov.tr/haber/mem-beceri-egitimi-degisikligi