Üniversiteler bir ülke için en önemli eğitim kurumlarıdır. Buradan mezun
olanlar toplumun en başta yönetim, siyaset, adalet, ticaret, eğitim, sağlık,
emniyet, savunma gibi en temel yaşamsal hizmetlerinde öncelikle üst düzey görev
alacak beyin takımını oluştururlar. Bir kısmı da tekrar akademik hayata devam ederek
ilim, bilim, sanat ve kültür hayatına değer katarlar. Üniversiteye gelene kadar
verilen eğitim de tabikî çok önemlidir. Anaokulunda ilkokulda, ortaokulda ve
lisede çocuklara çok şey öğretmekteyiz. Üniversiteyi
bitiren artık yetişkin diyebileceğimiz gençler evlenecek iş hayatına atılacak
yaşa gelmiştir. Üniversiteden mezun olunca verilen diploma aynı zamanda bir
unvan ve yetkidir. Bu yetkiyle ister kamuda ister özel sektörde isterse de
bağımsız olarak görev yaparak topluma hizmet edebilirler. Hatta bazı
mesleklerden mezun olurken yemin ettirirler ki bu zamana kadar öğrendikleriyle
etik kuralları çiğnemeden insanlığa hizmet edeceğine en kutsal değerler üzerine
söz versin.
Üniversiteler, internet sitelerinden vizyon, misyon, temel değerler ve
kalite politikası olarak “evrensel olmak, yenilikçilik, öğrenci merkezli,
katılımcı, toplumsal sorumluluk, kaliteli, çevreye duyarlı, hoşgörülü, mükemmeliyetçi,
özgürlükçü, etik değerlere bağlı, evrensel hak ve özgürlüklere saygı,
bağımsızlık ve özerklik, çoğulculuğa ve çeşitliliğe saygı, şeffaflık ve hesap
verebilirlik, yaşam boyu eğitime inanç, akademik özgürlük ve sorumluluk, adalet,
itibar, nezaket ve saygıyla davranmak, dünya çapında bir üniversite olmak, vd.”
gibi kelime ve cümlelerle kendilerini kurumsal olarak ifade etmektedirler.
Her devlet, toplumunun huzur ve refah içinde yaşamasını temin etmek
ister. İdeal bir toplumun öncelikle birbirine saygı gösteren ve toplumsal
kurallara uyan bireylerden oluşmasını bekler. Bir anlamda bunu gerçekleştirmek
için eğitim müfredatında çeşitli konulara özellikle yer ve önem verilir.
Allah’ın insanlara verdiği başta akıl nimetini kullanarak eğitimde herşey
açıklanmaya, doğrulara inandırılmaya hatta ödül ve cezayla birazda zor
kullanarak insan olma ve insan kalma erdemleri kazandırılmaya çalışılır. Bazı
konularda eksik veya yanlış yapıldığında bir şekilde düzeltilebilir telafi
edilebilir ama eğitimde yapılacak hatalar yıllar sonra toplumun bozulmasına yol
açarak onarılması güç yaralara sebep olabilir.
Eğitimde o kadar çok bilgi öğretmeye çalışıyoruz ki birçoğunu daha
okullar bitmeden unutuyor çocuklar. Unutmaması gereken çok önemli hayati şeyleri
ise çok kısa özetlesek ve hiç unutmasalar daha iyi olmaz mı? Onlara bazı
şifreler versek bunları başları derde girmesin diye hiç unutmasalar ama ihtiyaçları
olduğunda hatırlasalar, bunlarla doğru yolları bulsalar ne güzel olurdu. Mesela
bu şifreleri şimdilik “akıl, ahlak, adalet, adap, aşk” olarak belirlesek
bunları kavratmaya çalışsak. Bu şifrelerle ideal toplumu oluşturup ayakta tutabilir
miyiz ki? Bu kelimeler bir anda aklıma gelmedi tabikî bir üniversitemizin
logosunda rastladım.
Geçmiş yıllarda mezuniyet törenine katıldığım Kapadokya Meslek
Yüksekokulu, öğrencilerine bu mutlu günlerinde yabancı bir ülke geleneği olan
kep fırlatmak yerine cübbelerinin omuzunda bulunan kuşağı onları yetiştiren
öğretmenleri tarafından törenle beline bağlandı. Aldığı eğitim, diploma ve
bağlanan bu kuşakla artık o mesleği ustalık düzeyinde yapabileceğini ve bu
kuşağı kendilerince saklanmasını ahilik değerlerimizin bugün bile yeniden
canlandırılıp yaşatılabileceğinin güzel bir örneğiydi.(1) Aradan geçen yaklaşık
onbeş yılda üniversiteye dönüşen bu kurumun logosunda “Akıl, Ahlak, Adalet,
Adap” yazdığını yeni fark ettim.
Tüm devlet ve özel vakıf
üniversitelerinin logolarını inceledim. Üniversite logolarında, 129 devlet
üniversitesinden sadece Siirt Üniversitesi; “Bilimin Işığında” , 77 vakıf
üniversitesinden sadece Biruni üniversitesi; “Bilimin Geleceği” ve Kapadokya
Üniversitesi; “Akıl, Ahlak, Adalet, Adap” yazdığını tespit ettim. Yani 206
üniversiteden sadece üç tanesinin logosunda isminin dışında birşeyler yazıyordu
bunu merak ettim. Özellikle bir “Akıl, Ahlak, Adalet, Adap” kelimelerin sihrini
düşünüp araştırdım. Acaba bu kelam-ı kibar (Büyük, akıllı, veli ve meşhur
zâtların güzel, veciz ve çok kıymetdâr olan sözleri ve kelâmı.) mıdır kim
söylemiş olabilir. Milli kimliğimize dair yazılarında; kadim değerlerimiz “Akıl,
Ahlak, Adalet, Adap, Aşk” sözcüklerini 5A ilkeleri olarak çok sayıda kitabın
yazarı 2014 yılında edebiyat alanında Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük
Ödülünün sahibi Alev Alatlı’nın söyleyip yazdığını tespit ettim. (2)
Ahlâk, ha-la-ka kelimesinden türemiş, din, tabiat, seciyye (karakter)
anlamlarına gelir. Ahlâk, insanın yaratılıştan ya da sonra eğitimle kazandığı ruh
ve kalp halleri, huylar töre anlamlarına da gelmektedir.(3) Peygamberimiz Hz. Muhammed (SAV) "iman bakımından
müminlerin en mükemmeli, ahlâkça en güzel olanlar ve ailesine en güzel
davrananlardır" diyerek ahlakın imanla olan ilişkisini ve önemini açıklamıştır.
Bir başka tanımda ahlak, insanın
iyi veya kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan manevi nitelikleri, huyları
ve bunların etkisiyle ortaya konan iradeli davranışlar bütünü; bunlarla ilgili
ilim dalı. Akıl, insanı diğer canlılardan ayıran ve onu sorumlu kılan temyiz
gücü, düşünme ve anlama melekesi. (4) Adalet ise herkese kendine uygun düşeni,
kendi hakkı olanı verme, doğruluktur. Adalet, hak ve hukuka uygunluk, hakkı
gözetme, yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının
sağlanması, türe. Adap, töre, yol ve yordam demektir. Aşk, aşırı sevgi ve bağlılık duygusu,
sevi, sevda, amor olarak tanımlanmaktadır.(5)
Web sitesinde bu kelimeleri seçmekteki amaçlarını; üniversite aklın
dergâhıdır. Akıl dışı tahakküm ve tek tipleştirme kabul edilemez. Öğrencilerin
boyun eğdiği tek otorite bilgi olacaktır. Yükseköğretimde aslolan üstün
niteliktir. Niteliği niceliğe feda eden uygulamaları ahlak dışı sayar, popüler
ve sıradan olanı değil, emek, adanmışlık, süreklilik neticesinde ulaşılan
kazanımları yüceltiriz. Adalet, ülkenin ve dünyanın asıl gündeminden uzak
tutulamaz. Dili, dini ve cinsiyeti ne olursa olsun öğrencinin bilgiye eksiksiz
ulaşabilmek, alanıyla ilgili veya değil, ilgilendiği konularda bilgilenmek
hakkıdır. Adap, bütünlüklü bir yükseköğretim sistemi Osmanlı mirasının reddi
üzerinden geliştirilemez. Evrensel, yöntemi itibariyle yerli ve Türkçe bir
eğitim modeli benimser. Özetle; üniversite aklın teminatıdır, ahlak, bilimin
olmazsa olmazı, adalet, eşitlikçi eğitimin temeli, adap, kadim Türk kültürüne
saygıdır.(6)
Üniversitelerde iyi bir eğitimle dünyanın en iyi kimyagerlerini,
mühendislerini, doktorlarını ve hukukçularını yetiştirebilirsiniz. Onlara
bilimin yanında ahlak ve adalet duygusu verememişseniz bilgilerini insanlığa
hizmet ve fayda için değil birilerinin emrinde veya kişisel çıkarlarına kötülük
için kullanabilirler. Dünya tarihi bunun sonucunda ortaya çıkan savaşlar,
katliamlar ve faciaların binlerce örneğiyle doludur. Nazilerin Yahudileri
katletmesi, atom bombasının icadı ve atılması, üniversite mezunu iki kız
kardeşin annelerini katletmesi, üniversitede öğretim görevlisini sınav kağıdı
için vahşice öldürmesi, vd. gibi olaylar cahil insanlar değil hepsi üniversite
okumuş ama eğitim onları kamil insan olmak yerine insanlıktan çıkıp
canavarlaşmışlardır. Eğitim insanı öyle değerlerle güçlendirmeli ve
geliştirmelidir ki hiçbir dünyanın kıymeti karşısında satın alınamayıp
insanlığından uzaklaşmamalıdır.
Akıl çok önemli bir nimet ki bununla ilgili çok şey söylenmiştir. Akıl
yoksa cezai ehliyet yok, eğitim yok, canlısınız yaşıyorsunuz belki ama insanı
insan yapan belki de en büyük değerimiz. Akıllı olmayan saf ve cahil insan
çabuk inanıp kandırılabilir. Değerlerden edep, ahlak, adalet, sevgi ve saygı olmadan
yaşamak kişinin insani olandan uzaklaşması anlamına gelir. Büyüklerimizi
dinlemek, saygı göstermek, küçükleri
sevmek ve korumak bize çocukluğumuzdan öğretilen törelerimizdendir. Adaletin, ticari
ahlakın olmadığı, güvenin tamamen yitirildiği bir piyasada ticaret gelişebilir
mi? iş hayatında çalışma olabilir mi?
Liderler, önemli ve büyük insanlar çok çalışmışlardır konuşmuşlardır
haklarında da çok şey yazılmıştır fakat akılda kalan kısa net cümlelerle söyledikleri
olmuştur. Cumhurbaşkanı Sn. Recep Tayyip ERDOĞAN, 2023 Eğitim Vizyonu tanıtım
toplantısında “aklı selim, kalbi selim ve zevki selim (selim: doğru, dürüst,
kusursuz) ” gençler yetiştirilmesi gereğinden bahsetmiştir. Akıl sahibi
gençleri, aklını kullanarak ilim öğrenmeyi, öğrendiklerini insanlığın hayrına
kullanmayı öğretmeliyiz. Allah’ın
insanlara her iki cihanda saadet içinde yaşamaları için bildirdiği kurallara
uymayı, insan olmanın idrakinde sorumlu olduğunu düşünebilen, başta insan olmak
üzere tüm canlılara karşı adaletle davranabilen, yaradılanı yaradandan ötürü
sevebilmeyi içinde yaşadığı toplumun hoş karşılayacağı şekilde terbiyeyi
takınabilmeyi öğretebilirsek belki de herşeyi öğretmiş oluruz. İnsanların tüm
teknolojik gelişmelerden sonra varacağı ve ihtiyacı olacağı ilk ve son şey yine
insanlık olacaktır.
Almanya önderliğinde başlatılan Endüstri 4.0 sonrasında şimdi de Japonlar
tarafından Toplum 5.0 kavramı “Toplum için teknoloji” önerisi ortaya atıldı.
Toplum 5.0 ile bilgi toplumundan süper akıllı topluma geçişle toplumu dijital
dönüşümlere hazırlamak ve yaşlanan dünya nüfusuna karşı çevre kirliliği ve
doğal afetlerle de başederek yeni sürdürülebilir çözümler üretmektir… Toplum
5.0 odağında sosyal refah ve bireyin mutluluğu var… Küresel bir vizyon olarak
yoksulluğun ortadan kaldırılması gerekiyor. (7) Alatlı’nın 5A formülü toplumda
kabul görüp uygulamaya geçebilse sıkıntılarımız da azalır sorunlarımız da.
Eğitimle diploma yanında bu vasıflara sahip olabilsek hem kendimiz mutlu olur
hem de toplumun huzuruna katkımız olurdu.
Büyüklerin söylediği birkaç kelam-ı kibar ile bitirelim. Farabi; “toplum
sevgi ile kaynaşır adalet ile yaşar”, İmam Şafi; “nefsini günahtan,
fenalıklardan, kötü ahlaktan, korumayan kimseye ilmi fayda vermez.”, Mevlana; “bütün
cihanı araştırdım, iyi huydan daha iyi bir liyakat göremedim.”, Ahi Evren; “Hak
ile Sabır dileyip bize gelen bizdendir, Akıl ve Ahlâk ile çalışıp bizi geçen
bizdendir.”,
(1) https://egitimheryerde.net/bu-zamanda-ahilik/
(2) https://www.alevalatli.com.tr/kadim-degerler-akil-ahlak-adalet-adap-ask/
(3) Erdoğan Köycü, “Ayet ve Hadislere Göre Ahlâk Din İlişkisi” B. Ecevit
Üni.İlah.Fak. Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, 2017, ss. 35-53, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/438810
(4) https://islamansiklopedisi.org.tr/ahlak
(5) https://sozluk.gov.tr/
(6) https://www.kapadokya.edu.tr/hakkimizda/mottomuz
(7) https://egitimheryerde.net/toplum-5-0-ve-japonya/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder